تاریخچه کتاب

كتابداري علمي است كه با دانش مدون سروكار دارد. كتاب يك رسانه گروهي است كه در آن مطالبي ضبط شده باشد قابل انتقال باشد

و بازيابي مطالب آن از نظر زمان و مكان محدود نباشد.

هنگامي كه انسان توانست از راه نوشتن فراگيرد‘ بعد تازه اي در وسايل ارتباط فكري او پيش آمد تاريخ از زماني شروع شد كه بشر كتب و اسنادي از خود به جاي گذاشت و كتابداري در ساده ترين شكل خود زماني آغاز شد كه نوشته و كتاب بوجود آمد.

نخستين مواد نوشتن‘ سطح استخوان و چوب بود كه با سنگ نوك تيز بر آنها علامت گذاري مي شد. اما اين مواد پايدار نبودند و نمونه

هاي چنداني از آنها به جا نمانده است. آنگاه پوست درختان و پوست جانوران براي نوشتن به كار رفت. حتي از پارچه نيز استفاده شد.

هنگامي كه انسان حكاكي بر سنگ را آموخت‘ توانست نوشته هاي جاودان از خود به جاي بگذارد. چنين كاري آسان نبود و فقط نوشته

هاي مهم بر سنگ حك مي شد. حسن بزرگ سنگ نبشته مقاومت آن در برابر حوادث روزگار بود.

استوانه معروف كورش درباره فتح بابل و منشور آزادي او‘ سنگ رزتا Rosetta (الرشيد) كه كليد رمز خط هيروگليف را به دست داد و قانون

حمورابي و سنگ نبشته بيستون كه رمزگشاي خط ميخي شد از نمونه هاي سنگ نبشته است.

سنگ نبشته گرچه مقاوم بود اما دشواري و گاه امكان ناپذيري انتقال آن از نقطه اي به نقطه ديگر از اعتبارش بعنوان يك وسيله عملي

ارتباط فكري مي كاست. براي رفع اين عيب‘ انسان فلز را به كار برد.

كتاب مردم بين النهرين دو سه هزار سال پيش از ميلاد لوح گلين بود. حماسه معروف گيل گمش كه از نخستين افسانه هاي متون

انساني است چنين نوشته شد.

مجموعه كتابخانه تلو (tello) متعلق به سومريان و مجموعه عظيم آشورباني پال (فرمانرواي آشور) در نينوا چيزي جز لوح گلين نبود. اين

شكل كتب براي بكار بردن خط ميخي آسان بود.

لوح چوبين كه با تكه اي زغال بر آن مي نوشتند يا لوح چوبين پوشيده از موم كه با قلمي از چوب يا عاج نوشته را بر آن حك مي كردند نيز

نوع ديگري از كتب قديمي است.

روميان با بهره گيري از همين شيوه‘ ابتدايي ترين شكل كتاب امروزي را پديد آوردند. دو لوح چوبي با پوشش موم را بوسيله لولا به هم

وصل كردند و به آن نام لوح دوپاره اي diptych دادند.

كتاب چيني ها لوحه هاي باريك چوبين يا باريكه هايي از چوب خيزران يا بامبو بود كه با ريسماني نازك به هم پيوند مي يافت و شكل آن به فرم كنوني كتاب نزديكتر بود.

شكل كتاب در مصر باستان تومار پاپيروس بود. پاپيروس دوام زيادي داشت. شايد مشهورترين كتاب مصريان كتاب مردگان Book of the

Dead در بسياري آرامگاههاي خصوصي يافت شده است.

كتابخانه اسكندريه صدها هزار تومار پاپيروس داشت.

تومارهاي چرمين نوعي بهره وري از پوست جانوران بود. تومارهاي بحرالميت نمونه اين نوع كتاب است. مجموعه كتابخانه پرگاموم در

آسياي صغير داراي هزاران تومار چرمي بود.

كتاب پوستي codex نخستين كتاب امروزي بود كه به جاي كاغذ از پوست جانوران استفاده مي شد. رواج اين كتاب بيشتر در امپراتوري

اسلام بود.

كاغذ سازي در قرن دوم ميلادي آغاز شد. ماده اوليه آن پوست درختان كهنه‘ پارچه و تورهاي ماهيگيري بود.

در قرن پانزدهم يوهان گوتنبرگ در آلمان حروف فلزي متحرك را اختراع كرد.

اختراع چاپ و رواج كاغذ در شكل دانش ضبط شده دگرگونيهاي فراواني پديد آورد.

با اختراع شبكه جهاني وب در اوايل دهه 1990 كتابهاي الكترونيكي منتشر شدند. اين كتابها با فرمت ديجيتالي عرضه مي شوند و جنس

آنها از كاغذ و مركب نيست.

مدتهاست فعاليتي با عنوان پروژه گوتنبرگ آغاز شده كه هدف آن تبديل كتابهاي كاغذي به كتابهاي الكترونيكي است.