نقش تقويت كننده ها در آموزش

تقويت كننده هاي مثبت ومنفي : تقويت مثبت با استفاده از تقويت كننده هاي پته اي ، جايزه وبيان  جملات تحسين برانگيز ( آفرين ، خيلي خوبه ،تو هميشه الگوي دوستانت هستي و...) موثر ترين روش افزايش توجه وعلاقه دردانش آموزان مقاطع پايين تحصيلي بالاخص مقطع ابتدايي مي باشد .اماگاهي اوقات  تقويت منفي (مثلا عدم توجه به دانش آموز ي كه پرحرف است يا محروم كردن دانش آموز از بازي هاي مورد علاقه اش و... ) در اصلاح  رفتارنابهنجار دانش آموزان سركش موثر واقع شده است.  

تقويت كننده پته اي مثبت در سطح مدارس مقطع ابتدايي بايد خوشايند وباب طبع دانش آموزان باشد ضمنا با توجه به موقعيت جغرافيايي و فرهنگي مدارس در سطح كشور عزيزمان ايران ، مربيان   مي بايست در انتخاب تقويت كننده هاي مثبت نهايت دقت را نمايند.

 تقويت كننده مثبت ايده آل تقويت كننده اي است كه زماني مربي در امر تغيير رفتار ناشايست دانش آموز ، آن را بكار گيرد هم رفتار نابهنجاردر دانش آموز خاموش شود و هم رفتارمطلوب و بهنجار جايگزين رفتار ناشايست دانش آموز شود و دانش آموز از انجام رفتار بهنجار لذت ببرد حال بمنظور آشنايي با تقويت پته اي رفتار، نمونه هايي را مطرح مي نماييم :

  آموزگاردر ازاي كار هاي مثبت دانش آموزان ( توجه دانش آموزان به درس جديد ، انجام به موقع تكاليف ، همكاري با دوستان ، دادن پاسخ صحيح به سوالات آموزگار ،جديت در فراگيري دروس جديد ) از ابزار تقويت كننده ذيل استفاده مي نمايد :

الف – بيان كلمات تحسين آميز ( آفرين  ، خوبه ، بسيار خوبه و... )

ب – دادن نمره عالي به دانش آموزان در دفتر ثبت شاخص كلاس

ج- دادن كارت جايزه به دانش آموز و معرفي به بانك جايزه آموزشگاه جهت در يافت جايزه موردعلاقه اش

د-دادن مسئوليت هاي دلخواه دانش آموزان به آن ها ( نماينده كلاس ، نماينده بهداشت كلاس ، نماينده بهداشت مدرسه ، مسئول كتابخانه ، پليس كلاس ، پليس مدرسه و  نماينده واحد تكنولوژي و...  )

توضيح : بانك جايزه ، يك يا دو كمد ويتريني مملو از جوايز مورد علاقه دانش آموزان است كه در قسمتي از سالن آموزشگاه قرار مي گيرد معمولا از بخش كمك هاي مردمي جوايز متناسب با سن دانش آموزان خريداري وپس از امتياز بندي كليه جوايز در كمد ها چيده مي شود همچنين در كليه كلاس ها جدول امتياز ژتوني يا همان جدول كارت جايزه نصب مي شود ، هرگاه دانش آموزدر دروس مختلف موفقيتي كسب نمايد در جدول امتياز ژتوني يك كارت به كارت هاي جايزه او افزوده مي شود.

 جدول امتياز ژتوني اين امكان را به دانش آموزان مي دهد تا با سعي وتلاش بيشتر در انجام رفتار هاي بهنجار و ترك رفتار هاي نابهنجار كارت هاي جايزه بيشتري كسب نموده وبدين ترتيب به جوايز دلخواه خويش برسند ازسويي ديگر رفتارهاي بهنجار در دانش آموزان تقويت خواهد شد ورفتارهاي نامطلوب آن ها كم رنگ تر مي شود .

بي توجهي به رفتار هاي نامطللوب وتاييد رفتارهاي بهنجار گاهي اوقات بي توجهي آموزگار به رفتار هاي نامطلوب يك دانش آموزدر حين انجام فعاليت هاي كلاسي (مثلا : نويد در حين آموزش درس جديد توسط آموزگار، زياد صحبت مي كند ولي محمد هنگام آموزش درس جديد كاملا به صحبت هاي آموزگار توجه مي نمايد )  در دراز مدت باعث خاموشي رفتار نامطلوب خواهد شد.

نكته : همواره سعي نماييد رفتارهاي مطلوب وبهنجار دانش آموز رامورد تشويق قراردهيد ونسبت به رفتارهاي نابهنجار او بي توجه باشيد ودر باره رفتارهاي خوب و مورد پسند خويش با دانش آموزان صحبت نماييد وبه آن ها كمك نماييد تا خود را به آن سطح متعالي برسانند .

استفاده از طرح ارائه الگو به دانش آموزان : در اين روش در ابتدا به دانش آموزان الگويي كامل كه مورد علاقه دانش آموزان است وبا تحصيل وكسب علم خويش توانسته به مدارج بالاي علمي دست يافته است  به دانش آموزان معرفي مي شود ومربي بابيان كلمات تحسين آميزدر باره الگوي ارائه شده وبابيان اينكه اين گونه افراد همواره محبوب ومورد علاقه همه هستند مقدمات ايجاد تصوير ذهني مناسب از الگوي مربوطه رادر ذهن دانش آموزان فراهم خواهد نمود پس ازمدتي خصايص وشخصيت الگوي ارائه شده در ذهن دانش آموزان جاي گرفته ودر آينده ملكه رفتاري آن ها خواهد شد و دانش آموزان سعي مي نمايند با انجام كارهاي خوب خودرا به الگوي رفتاري خويش نزديك تر نمايند .

گاهي اوقات مربي در خلال ساعات آموزشي زندگي نامه دانشمندان ومشاهير بزرگ ادبي كه چگونه در راه پيشرفت علم و خدمت به بشريت تلاش نموده اند را براي دانش آموزان بصورت داستان يا شعر بخواند باعنايت به اينكه دانش آموزان اكثر مهارت هاي رفتاري و آموزشي را بصورت تصادفي و اتفاقي وغير مستقيم از محيط اطراف خويش كسب مي نمايند، مربيان واولياء مي بايست محيط اطراف نو آموز چه درخانه وچه در مدرسه رابه نحوي تزئين نمايند تا همواره دانش آموز در حال كسب تجربه جديد باشد ضمنا فراموش ننماييم كه كودكان مقلدان بسيار خوبي هستند و هميشه رفتارهاي مارا تحت نظر داشته وهرگونه كه رفتار نماييم آن ها تقليد مي كنند وبه خود ما ارائه مي دهند پس بهتر است هنگام آموزش كودكان مواظب رفتار خويش باشيم.

 پرورش خلاقيت در دانش آموزان ابتدايي:  

خلاقيت مفهومي پيچيده و در برگيرنده  ابعاد مختلف علمي، فرهنگي، سازماني و فردي است. اگر بخواهند در جامعه اي اين مفهوم توسعه يابد و به شکلي پايدار تحقق يابد بايد در درجه اول شرايط علمي، فرهنگي، سازماني و فردي آن را به وجود آورند. زيرا اگر شرايط لازم و مناسب علمي فراهم نيايد هر نوع کوشش از نظر کيفيت و محتوا بي نتيجه خواهد ماند. همچنين اگر نتوانيم شرايط فرهنگي و سازماني تحقق و توسعه خلاقيت را ايجاد کنيم هر چه بکوشيم و توان علمي خود را افزايش دهيم باز هم نمي توانيم به توسعه اي پايدار دست پيدا کنيم.

آماده سازي شرايط گام اول پرورش خلاقيت دانش آموزان ابتدايي:

اکثر صاحبنظران بر اين باورند که اولين گام در پرورش خلاقيت کودکان به وجود آوردن شرايط مناسب در محيط خانوادگي، آموزشي است. کارل راجرز مي گويد: واضح است که خلاقيت را نمي توان با فشار به وجود آورد بلکه بايد به آن اجازه داد تا ظهور کند. در مورد خلاقيت هم همين وضع صادق است.

چگونه مي توانيم شرايط خارجي را مساعد بسازيم تا شرايط داخلي تسريع شود و خلاقيت پرورش يابد؟ تجربيات در روانشناسي نشان ميدهد که مي توانيم با فراهم کردن امنيت رواني و آزادي، احتمال  ظهور خلاقيت سازنده را افزايش دهيم. آموزش و پرورش براي رشد و خلاقيت و نوآوري در معلم و دانش آموز به ويژه در دوره آموزش ابتدايي به منزله زيربناي تعليم و تربيت بايد درک روشن و صريحي از شرايط موجود به دست بياورد، در گام بعدي بايد بکوشد بر مبناي فلسفه تعليم و تربيت و اهداف اصولي و معيارهاي علمي و معتبر تصوير روشني از شرايط مطلوب پرورش خلاقيت رسم کند.

 با ارايه اين تصوير مي توان به خوبي دريافت که شرايط پرورش خلاقيت در کلاس درس، مدرسه، سازمان آموزش، خانواده يا هر محل آموزشي و پرورشي ديگر، بايد به چه صورتي باشد. در نتيجه مي توان با کمترين صرف وقت، انرژي، انگيزه و سرمايه در مسير پرورش و شکوفايي خلاقيت و نوانديشي قرار گرفت.  اما اگر شرايط مناسب علمي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و فردي پرورش خلا قيت را فراهم نياوريم هر عامل مثبتي در مسير خلا قيت نه تنها موثر نخواهد بود بلکه به صورت يک مانع عمل خواهد کرد.

معلم خلا ق و نقش او در پرورش خلا قيت دانش آموزان:

بسيار مي شنويم مي خوانيم و مشاهده مي کنيم که همه درباره شيوه هاي پرورش خلا قيت دانش آموزان بحث مي کنند. در حالي که دانش آموزان در مقام فراگيرنده و شکل پذير آموزش و پرورش به شدت تحت تاثير رفتار معلم قرار دارد. در دوره ابتدايي که اثرپذيري، نقش پذيري و انعطاف پذيري بيشتر به چشم مي خورد، ضرورت دارد که بيش از پيش از پرداختن به شيوه هاي پرورش خلا قيت دانش آموزان سعي کنيد يک معلم نوانديش، نوآور و خلا ق باشيد، زيرا معلم در ابتداي امر آموزش در نظر دانشآموز الگوي قابل اعتمادي است که سبب اثبات يا نفي يادگيري مي شود.

 اگر معلم آموزش خلا قيت را به دانش آموز به صورت کلا مي ارائه دهد، ولي خودش الگوي عملي خلا قيت نباشد براي او تناقض و تضاد شناختي به وجود مي آورد. اگر در گفتار خود شيوه آموزش و نحوه پرسيدن سوال شيوه برقراري ارتباط عاطفي و نحوه ارزشيابي خلا قي را بروز ندهيم و احساس و عاطفه خود را به شکل خلا قانه اي ابراز نکنيم هر چه تلا ش کنيم نمي توانيم به خوبي آموزش عملي باعث پرورش خلا قيت آنها بشويم. در حقيقت معلم بايد با رفتار عملي خود به شکل خلا قانه اي انديشه ها و افکارش را نمايش دهد و با ابراز احساس عاطفه و شکل هاي گوناگون کلا مي و غيرکلا مي خلا قيت، فرصت نمونه برداري ادراکي را براي دانش آموز فراهم کند تا او بتواند به خلا قيت و نوآوري دست يابد.

  ضروري ترين گام معلم براي پرورش خلا قيت دانش آموزان تلا ش و کوشش او در پرورش خلا قيت خود اوست. ولي اين حرکت نبايد سبب شود که معلم از ياد دانش آموزان غافل شود. در اصل اين حرکت دو سويه است و از معلم به شاگرد و از شاگرد به معلم باز مي گردد. «بي آرتورا - کارين و رابرت بي ساند» درباره نقش خلا قيت معلم در زمينه توسعه خلا قيت در کلا س مي نويسد:

((معلماني که از خود رفتار خلا ق نشان مي دهند، محيط هاي کلا س درسي به وجود ميآورند که خلا قيت را ارتقا مي دهند. اين معلمان از موانع حسي و فرهنگي در کلا س خود پرهيز مي کنند.))

- آثار مطابقت  - ايمان بيش از حد به منطق  - ترس از اشتياه يا ناکامي  - خود ارضايي  - نداشتن استقلا ل  - اتکا به قدرت - کمال گرايي. اگر اين چند نشانه را در مورد معلم خلا ق و آفرينشگر در نظر بگيريم مي توانيم از همين امروز در جهت پويايي و خلا قيت بيشتر خود حرکت کنيم.»

خلا قيت در کلا س:

معلم دوره ابتدايي مي بايد ذهني فعال، پويا و اطلا عاتي علمي و به روز و کاربردي داشته باشد. معلم دوره ابتدايي بايد يک سلسله اصول و مباني را در جهت پرورش خلا قيت دانشآموزان در کلا س درس در نظر بگيرد تا بتواند دراين زمينه موفق شود. برخي از اين اصول به شرح زير است:

1- پرورش خلا قيت در آموزش ابتدايي نيازمند نوگرايي، انعطاف پذيري و تنوع در رفتار، گفتار و تدريس است.

2- اگر معلم ابتدايي پرتکاپو، با انرژي و فعال و با نشاط باشد سبب رشد خلا قيت در دانش آموز خواهد بود.

3- اعتماد به نفس معلم در رشد اعتماد به نفس در دانش آموزان ابتدايي خلا قيت است.

4- خطر پذيري، بارش فکري، يورش انديشه براي دانش آموز زمينه فن پرورش خلا قيت است.

5- ميل به تجربه هاي آموزشي ناشناخته، ترجيح دادن سادگي به پيچيدگي، طرح سوال، تحريک کنجکاوي، آموزش کشف محيط، جهت  دهي ذهني  دانش آموز، براي رشد خلا قيت در دوره ابتدايي ضروري است.

6- فشار نياوردن، تحميل نکردن دانسته هاي خود و تقويت مثبت دانش آموز ابتدايي در پرورش خلا قيت تاثير بسيار دارد.

7- بازي و فعاليت هاي آزاد و انعطاف پذير کلا س سبب رشد افکار و احساسات خلا قانه مي شود.

8- معلم شوخ طبع، خوش رو و داراي علا يق هنري باعث تحريک در رشد خلا قيت مي شود.

9- پرهيز از دانش جديد، روش هاي تازه، فکر نو، برنامه هاي جديد و ابراز وجود مانع رشد خلا قيت است.

10- گرايش به روش هاي تکراري، آموزش از روي عادت، پرسش و پاسخ کليشه اي، روح خلا قيت را در دانش آموز ابتدايي مي کشد.

11-  نداشتن تمرکز ذهني، تحمل نکردن، ابهام و تضاد وابستگي و انجام فکري نشانه نبود خلا قيت است.

12- رشد علمي، تجربه کلا سي، ارزشيابي مستمر از خود از عوامل رشد خلا قيت است.

پرورش خلا قيت در خانواده:

1- به انديشه ها، ايده ها و نظرهاي فرزندانتان بي اعتنا نباشيد و آنها را بي اهميت و ناچيز نشماريد.

2- فرزندانتان را با داستان، اسطوره و افسانه ها آشنا کنيد تا پشتوانه فرهنگي قوي و محکمي در اين زمينه داشته باشيد.

3- در صورت امکان به فرزندانتان حق انتخاب و آزادي عمل بدهيد.

4- با فرزندانتان از روياها و اميدهاي آينده صحبت کنيد.

5- طوري رفتار نکنيد که گويي فقط آن چه بزرگ ترها انجام مي دهند اهميت دارد.

6- به فرزندتان ياد بدهيد چگونه براي کاري که مي خواهد انجام دهد پيشاپيش برنامه ريزي کند و آينده نگر باشد.

7- اگر فرزندتان گوشه گير و خجالتي است در حضور ديگران از او تعريف کنيد و برايش احترام قائل شويد و در خلوت در آغوشش بگيريد.

8- ترس و تشويش خود را نسبت به دستگاه هاي صاحب اقتدار به فرزندتان منتقل نکنيد.